ในโลกที่ทุกคนต้องรีบเป็นใครสักคน เราถูกบอกตั้งแต่เด็กว่าต้องมีแผนชีวิต ต้องรู้ว่าอยากเป็นอะไรตอนโต ต้องหาทางเดินที่ชัดเจน และต้องก้าวให้ทันสังคมที่แข่งขันกันไม่หยุด แต่มีผู้หญิงคนหนึ่งที่เชื่อว่า แค่ดินสอแท่งเดียว ก็เขียนโลกใบใหม่ได้แล้ว
เธอคือ Emily Gravett นักเขียนหนังสือภาพชาวอังกฤษที่พิสูจน์ให้เห็นว่าความสำเร็จไม่จำเป็นต้องมาจากความมั่นใจที่แข็งแรง หรือเส้นทางที่ชัดเจน และการใช้ชีวิตให้ดีอาจเริ่มจากการหยุดวางแผนใหญ่โต แล้ววาดเส้นแรกให้ตัวเองด้วยมือที่สั่น ๆ งงๆ เล็กน้อย โดยยังไม่รู้ว่าเส้นนี้จะไปสุดที่ตรงไหนก็ได้
เรื่องราวของเธอคือเรื่องของคนธรรมดาที่ไม่รีบร้อนจะเป็นใครสักคน แต่ยืนยันอย่างชัดเจนถึงการเป็นตัวเองในแต่ละช่วงจังหวะของชีวิต และสิ่งนี้เองกลับกลายเป็นความพิเศษไปโดยที่เธอไม่รู้ตัว เพียงเพราะเธอยึดมั่นในสิ่งเล็กๆ ที่เธอรัก และให้มันเติบโตตามธรรมชาติของมันเอง
ออกจากโรงเรียน ไม่ได้แปลว่าออกจากการเรียนรู้
เด็กผู้หญิงคนหนึ่งโตมากับพ่อที่เป็นประติมากรและแม่ที่ทำงานภาพพิมพ์ บ้านของเธอเต็มไปด้วยกลิ่นดิน สี และหมึกพิมพ์ มีเสียงเครื่องมือช่างทำงานอยู่ตลอดเวลา และมีผลงานศิลปะที่เกิดจากมือและหัวใจของคนสองคนที่เธอรัก
การได้เติบโตในสภาพแวดล้อมแบบนี้ทำให้เธอได้เห็นว่าการสร้างสรรค์คืออะไร มันไม่ใช่เรื่องที่ต้องเค้นความคิด หรือวางแผนซับซ้อน แต่เป็นเรื่องของการทำในสิ่งที่ใจต้องการ ทำเพราะมันทำให้รู้สึกดี ทำเพราะมือและใจอยากจะ ‘สร้าง’
เธอชอบวาดรูปแต่ไม่ชอบโรงเรียน ไม่ได้เข้าเรียนมหาวิทยาลัย ไม่ได้ผ่านระบบสอบแข่งขัน และหยุดเรียนตอนอายุ 16 เพื่อเดินทางเร่ร่อนอยู่ในรถบ้านกับแฟนหนุ่มและหมาหนึ่งตัว ในมุมมองของสังคม เธออาจดูเหมือนเด็กเกเร ขี้เกียจ ล้มเหลว หรือไร้ทิศทาง แต่ความจริงแล้ว เธอกำลังเรียนรู้อะไรบางอย่างที่ห้องเรียนสอนไม่ได้
เธอใช้ชีวิตแบบที่เรียกไม่ได้ว่ามั่นคงหรือมีอนาคตที่ชัดเจน มีเงินในกระเป๋าไม่แน่นอน ที่นอนไม่ได้อยู่ที่เดิมทุกคืน ไม่มีตารางเวลา ไม่มีใครคอยบอกว่าจะต้องทำอะไร หรือเป็นอะไรในอนาคต เธอไม่ได้วางแผนจะเป็นนักวาดภาพประกอบ ไม่ได้ฝันจะเป็นนักเขียนชื่อดัง เธอแค่วาดรูปทุกวัน วาดเพราะอยากวาด วาดเพราะมืออยากขยับ วาดเพราะมันเป็นวิธีเดียวที่เธอรู้ว่าจะแสดงออกถึงโลกรอบตัวที่เธอเห็น
ในวันที่ความไม่แน่นอนกลายเป็นเรื่องปกติ เธอกำลังเรียนรู้บทเรียนสำคัญที่สุดบทหนึ่งของชีวิต: การใช้ชีวิตอย่างตั้งใจ การฟังเสียงภายในที่บอกว่าอะไรสำคัญจริงๆ และการไว้วางใจต่อสิ่งที่ไม่แน่นอน
“ไม่อยากล่องลอยอีกแล้ว” ประโยคที่พลิกชีวิตของ Emily Gravett
หลายปีผ่านไป หลังมีลูก เธอเริ่มรู้สึกว่าชีวิตแบบ “ลอยไปเรื่อย ๆ” มันไม่พออีกต่อไป ไม่ใช่เพราะมันผิดตั้งแต่แรก แต่เพราะตอนนี้เธอมีเด็กเล็กๆ ที่ต้องดูแล มีอนาคตที่ต้องคิดในแบบที่เธอไม่เคยคิดมาก่อน การมีลูกไม่ได้เปลี่ยนแค่ตารางเวลา แต่เปลี่ยนความรู้สึกผิดชอบที่เธอมีต่อชีวิตของตัวเอง
เธอบอกว่าไม่อยากล่องลอยอีกแล้ว และอยากทำอะไรสักอย่างที่เป็นของตัวเองจริง ๆ เป็นจุดเปลี่ยนผ่านที่เธอยอมรับว่าบางครั้งคนเราต้องเติบโต ต้องเปลี่ยน ต้องหาทางเดินใหม่ที่เหมาะกับความเป็นเราในเวอร์ชั่นใหม่ เมื่อสมการในชีวิตเปลี่ยน เพราะการมีลูกทำให้เธอเริ่มมองอนาคตในแบบที่ต้องรับผิดชอบกับมัน ไม่ใช่แค่กับตัวเธอเอง แต่กับเด็กเล็กๆ ที่กำลังเรียนรู้ว่าชีวิตคืออะไรผ่านการเฝ้ามองเธอใช้ชีวิต
การตัดสินใจครั้งนี้ไม่ได้เกิดจากแรงกดดันภายนอก ไม่ได้มาจากพ่อแม่ หรือคนอื่นมาบอกว่าเธอควรทำอะไร หรือไม่ควรทำอะไร แต่มาจากการตั้งคำถามกับตัวเองว่า “ฉันอยากให้ลูกเห็นแม่เป็นคนแบบไหน” “ฉันอยากเป็นตัวอย่างแบบไหนให้เขา” และ “ชีวิตที่ฉันใช้อยู่ตอนนี้ มันสะท้อนคนที่ฉันอยากเป็นเพื่อลูกแล้วหรือยัง”
เธอสมัครเข้าเรียนปริญญาตรีด้านการวาดภาพประกอบที่ University of Brighton ทั้งที่ตอนนั้นอายุ 34 ปี และไม่มีวุฒิการศึกษาอะไรติดตัวมาเลย การตัดสินใจนี้ดูบ้าบิ่นสำหรับหลายคน นักเรียนคนอื่นส่วนใหญ่อายุน้อยกว่าเธอครึ่งหนึ่ง เธอต้องเริ่มต้นเรียนรู้ใหม่หมดทุกอย่าง ต้องปรับตัวกับระบบการศึกษาที่เธอเคยหนีออกมา และต้องแข่งขันกับเด็กเก่ง ๆ ที่มีพื้นฐานแข็งแรงกว่า
แต่เธอบอกกับตัวเองว่า “ฉันจะให้เวลากับตัวเองสามปี แล้วค่อยว่ากัน” นี่คือจุดเปลี่ยนสำคัญ เธอไม่ได้วางแผนใหญ่โต ไม่ได้คาดหวังผลลัพธ์ที่ยิ่งใหญ่ เธอแค่ให้เวลากับตัวเอง เปิดโอกาสให้ตัวเอง และเชื่อว่าสามปีเป็นเวลาที่พอจะรู้ได้ว่าทางนี้ใช่หรือไม่
ความสำเร็จบางทีไม่ต้องเร่ง แค่ทำไปเรื่อยๆ
ในปีสุดท้ายของการเรียน เธอสร้างหนังสือเล่มหนึ่งชื่อ Wolves หนังสือนิทานภาพที่ดูเรียบง่ายจากภายนอก แต่ซ่อนความซับซ้อนไว้ข้างใน มันเล่าเรื่องกระต่ายผู้ยืมหนังสือเกี่ยวกับหมาป่ามาอ่าน เริ่มด้วยความอยากรู้อยากเห็นแบบไร้เดียงสา ก่อนที่เนื้อเรื่องจะค่อย ๆ เปลี่ยนเป็นความตื่นเต้น กลัว และสุดท้ายกระต่ายก็หายไปพร้อมคราบเลือดบาง ๆ ที่ซ่อนอยู่ในหน้าหนังสือจริง
สิ่งที่เธอถ่ายทอดในนิทานภาพเล่มนี้ไม่ใช่การเล่าเรื่อง แต่เป็นการเล่นกับตัวหนังสือ การทำให้หนังสือกลายเป็นตัวละครในเรื่อง เป็นส่วนหนึ่งของการเล่าเรื่อง ผู้อ่านไม่ได้แค่อ่านเรื่องราว แต่ได้สัมผัสกับประสบการณ์ของกระต่ายที่กำลังอ่านหนังสือเล่มเดียวกัน ได้รู้สึกถึงความกลัวที่ค่อยๆ คืบคลานเข้ามา และได้เป็นส่วนหนึ่งของเรื่องราวแบบที่หนังสือทั่วไปไม่ได้ออกแบบมาแบบนั้น
Wolves กลายเป็นผลงานเปิดตัวที่คว้ารางวัล Kate Greenaway Medal ซึ่งเป็นรางวัลใหญ่ที่สุดของหนังสือภาพในอังกฤษ นี่เป็นสิ่งที่ไม่ได้เกิดขึ้นง่ายนักเพราะแม้แต่นักเขียนที่มีประสบการณ์หลายสิบปียังไม่แน่ใจว่าจะได้รางวัลนี้ แต่ Emily Gravett ได้มันจากหนังสือเล่มแรกของเธอ
ความสำเร็จนี้ไม่ได้เกิดจากการรีบร้อน หรือการวางแผนให้ได้รางวัล มันเกิดจากการที่เธอใช้เวลาสามปีเต็มในการเรียนรู้ ทดลอง ผิดพลาด และค่อยๆ เข้าใจตัวเองว่าเธอต้องการจะสื่ออะไร มันเกิดจากประสบการณ์ชีวิตที่เธอสะสมมาตลอด 34 ปี และความกล้าหาญที่จะนำสิ่งเหล่านั้นมาผสมผสานในรูปแบบที่เป็นตัวเธอ
นี่คือหลักฐานว่าบางทีความสำเร็จที่แท้จริงไม่ได้มาจากการเริ่มต้นเร็ว หรือการมีพรสวรรค์มากมาย แต่มาจากความอดทนต่อกระบวนการเรียนรู้ ความเชื่อมั่นในสิ่งที่รัก และความกล้าหาญที่จะรอให้มันงอกงามในเวลาที่เหมาะสม
เริ่มจากเศษกระดาษ ไม่ใช่ไอเดียเริดหรู
Emily Gravett บอกว่าเธอไม่เริ่มงานจากไอเดียใหญ่ ๆ ไม่ได้นั่งคิดว่า “ฉันจะเขียนหนังสือเกี่ยวกับอะไรดี” หรือ “ฉันจะสอนอะไรเด็กๆ” แต่เธอเริ่มจากวัสดุ เศษกระดาษเก่าที่เหลือจากโปรเจ็คที่ผ่านมา เทปใสที่เปลี่ยนสีไปแล้ว กรรไกรที่คมไม่เท่ากัน หรือภาพสเก็ตช์ที่เธอเผลอวาดไว้ในวันเบื่อ ๆ ระหว่างรอรถเมล์ หรือตอนที่นั่งฟังเพลงในคาเฟ่
วิธีการทำงานแบบนี้ตรงข้ามกับที่คนส่วนใหญ่ถูกสอนกันมา เรามักจะคิดว่าต้องมีไอเดียดี ๆ คอนเซ็ปต์เจ๋งๆ ก่อน แล้วค่อยหาวิธีทำให้มันเป็นจริง แต่ Gravett เริ่มจากสิ่งที่จับต้องได้ แล้วค่อย ๆ ดูว่าสิ่งนั้นจะกลายเป็นอะไร เธอปล่อยให้วัสดุเล่าเรื่อง ปล่อยให้พื้นผิว สี และรูปทรงเป็นผู้นำทิศทางของงาน
นี่เป็นวิธีการสร้างสรรค์ที่ต้องใช้ความอดทน เพราะเราจะไม่มีวันรู้ว่าผลลัพธ์สุดท้ายจะออกมาเป็นอย่างไร ไม่มีแผนชัดเจน ไม่มีเป้าหมายที่วัดผลได้ แค่เดินไปเรื่อยๆ ตามสัญชาตญาณและความอยากรู้อยากเห็น และเชื่อใจว่าสุดท้ายมันจะพาไปสู่ที่ที่น่าสนใจ
งานของ Gravett จึงมีลักษณะเฉพาะตัวเสมอ หนังสือแต่ละเล่มมีโครงสร้างที่แตกต่าง บางเล่มมีหน้าที่ตัดแล้วต่อกัน บางเล่มมีรูให้เด็กๆ สอดนิ้วเล่น บางเล่มต้องพลิกไปพลิกมาแบบพิเศษ มีเทคนิคใหม่ ๆ ที่เธอทดลองในแต่ละเล่ม มีการหักมุมแบบเล่นกับความคาดหวังของคนอ่าน
เธอทำให้เรารู้สึกว่าหนังสือแต่ละเล่มเป็น “วัตถุ” ที่มีชีวิต ไม่ใช่แค่เรื่องราวที่ถูกพิมพ์ลงบนกระดาษ และมีการ “เล่น” อยู่ในนั้นเสมอ ไม่ใช่เล่นด้วยวิธีแบบผู้ใหญ่ แต่เป็นการเล่นในแบบที่เด็กๆ เล่น คือเล่นด้วยความตั้งใจ เล่นเพื่อค้นหาอะไรสักอย่าง เล่นเพื่อความสุข นั่นอาจเป็นเหตุผลที่ทุกเล่มมีชีวิต เพราะมันเกิดจากกระบวนการที่เป็นธรรมชาติ ไม่ถูกบีบบังคับให้ออกมาเป็นรูปแบบใดรูปแบบหนึ่ง
ไม่ยัดเยียด “ข้อคิด” ของผู้ใหญ่ แต่มีช่องว่างให้เด็กเอาความคิดตัวเองวางลงไปได้
ในโลกของหนังสือเด็กปัจจุบัน เราคุ้นเคยกับหนังสือที่มี “ข้อคิด” ชัดเจน มีบทเรียนที่อยากสอน มีตัวละครดีที่ทำสิ่งดีเสมอ และตัวละครชั่วที่ได้รับการลงโทษในตอนท้าย แต่หนังสือของ Emily Gravett ไม่เป็นแบบนั้น เธอสร้างพื้นที่ว่าง สร้างช่องทางให้เด็กๆ ได้คิดเอง รู้สึกเอง และตีความเอง
ใน Little Mouse’s Big Book of Fears เธอชวนให้เด็กเขียนความกลัวของตัวเองลงไปในหนังสือ นี่ไม่ใช่การชวนให้เด็กเล่าถึงความกลัว แล้วบอกว่าไม่ต้องกลัว แต่เป็นการรับรองว่าความกลัวเป็นเรื่องปกติ ทุกคนกลัวบางอย่าง และการได้พูดถึงมันหรือเขียนมันลงไป บางทีก็เป็นการเริ่มต้นจัดการกับมัน
ใน Spells เธอใส่กระดาษแบบตัดครึ่งให้เด็ก ๆ ผสมเวทมนตร์เอง เด็กสามารถผสมผสานสิ่งต่างๆ สร้างคาถาใหม่ เป็นหนังสือที่เชิญชวนให้เด็กเป็นผู้สร้าง ไม่ใช่แค่ผู้เสพย์ เด็กไม่ได้แค่อ่านเรื่องเวทมนตร์ แต่ได้สร้างเวทมนตร์เอง และได้เป็นส่วนหนึ่งของหนังสือ
ใน Blue Chameleon ตัวกิ้งก่าเปลี่ยนสีได้ตามสิ่งแวดล้อม และค่อย ๆ เศร้าลงอย่างช้า ๆ เพราะไม่มีใครเห็นตัวตนที่แท้จริงของมัน เรื่องนี้ไม่ได้จบลงด้วยการที่กิ้งก่าหาเพื่อนเจอ หรือได้เรียนรู้ว่าต้องเป็นตัวเอง แต่จบด้วยความรู้สึกที่ซับซ้อน ที่อาจทำให้เด็กคิดถึงตัวเองว่า บางทีเราอาจจะนั่งเศร้าคนเดียวบ้างก็ได้ และบางทีความเศร้าก็เป็นส่วนหนึ่งของชีวิต
ทุกเล่มไม่มีใคร “ดีหมด” หรือ “ผิดหมด” ไม่มีขาว – ดำ ไม่มีคำสอนที่ชัดเจน ไม่มีบทเรียนที่บอกว่า “เด็กๆ ควรเป็นแบบนี้” ไม่มีตอนจบที่บอกว่าทุกอย่างจะดีขึ้นเสมอ แต่มีบางอย่างให้ “รู้สึก” มีอารมณ์ มีความซับซ้อน มีความคลุมเครือบางอย่างที่ชวนให้เราคิดต่อ
นี่คือการเคารพเด็ก เธอไม่ได้มองเด็กเป็นภาชนะว่างเปล่าที่รอให้ผู้ใหญ่เทความรู้ใส่ลงไป แต่มองเด็กเป็นมนุษย์เต็มตัวที่มีความคิด ความรู้สึก และความสามารถในการตีความโลกด้วยตัวเอง
เด็กในหน้าหนังสือไม่ต้องฉลาดขึ้น แต่เรียนรู้ความเป็นมนุษย์มากขึ้น
พลังพิเศษของ Emily Gravett ที่ทำให้ผลงานของเธอโดดเด่นในโลกหนังสือเด็กที่เต็มไปด้วยการแข่งขันกันสอน การแข่งขันกันพัฒนาเด็ก การแข่งขันกันทำให้เด็กฉลาดขึ้น เก่งขึ้น เติบโตขึ้น เธอไม่ทำหนังสือภาพเพื่อ “ชี้นำ” เพื่อบอกเด็กว่าควรคิดอย่างไร ควรรู้สึกอย่างไร หรือควรเป็นคนแบบไหน
แต่เธอทำหนังสือเพื่อ “ปล่อยพื้นที่ให้เด็กลองอยู่กับมัน” อยู่กับความสับสน อยู่กับความกลัว อยู่กับความงามที่ไม่ต้องอธิบาย อยู่กับการเปลี่ยนแปลงที่ไม่มีใครสามารถควบคุมได้ นี่เป็นทักษะที่สำคัญกว่าการรู้คำตอบใด ๆ เพราะชีวิตจริงไม่มีใครคอยให้คำตอบที่ชัดเจนอยู่ตลอดเวลา
เธอไม่พยายามทำให้เด็กฉลาดขึ้นภายในหน้ากระดาษ 32 หน้า ไม่พยายามยัดเยียดข้อเท็จจริง ไม่พยายามสอนสิ่งที่วัดผลได้ แต่เธอทำให้เด็ก ๆ ได้รู้ว่าโลกนี้ไม่ต้องเข้าใจหมดทุกอย่าง และการไม่รู้บางอย่าง สับสนบางอย่าง ไม่แน่ใจในบางสิ่ง ไม่ได้แปลว่าเราเก่งน้อยกว่าคนอื่น
ความงงงวย ความกลัว ความเปลี่ยนแปลง และความไม่แน่นอน ล้วนเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตได้อย่างเป็นธรรมชาติ ไม่ใช่สิ่งที่เราต้องรีบแก้ไข หรือรีบหาทางออก แต่เป็นสิ่งที่เราสามารถเรียนรู้ที่จะอยู่กับมันได้
นี่คือแนวคิดที่ปฏิวัติในโลกการศึกษาที่มุ่งเน้นผลลัพธ์ที่วัดได้ เธอบอกว่าบางทีสิ่งสำคัญที่สุดที่เราสามารถให้เด็กได้ ไม่ใช่ความรู้ หรือทักษะเฉพาะอย่าง แต่เป็นความสบายใจที่จะอยู่กับความไม่สมบูรณ์ของโลก ความกล้าหาญที่จะเผชิญหน้ากับสิ่งที่เราไม่รู้ และความอ่อนโยนต่อตัวเองเมื่อเราไม่มีคำตอบ
การเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ไม่ได้หมายถึงการรู้ทุกอย่าง แต่หมายถึงการสามารถอยู่กับความไม่รู้ได้อย่างสง่างาม
โลกใหม่เริ่มที่ดินสอแท่งเดียว
ในโลกที่เร่งรีบให้เด็กหาคำตอบเร็ว ๆ โลกที่บอกว่าเราต้องรู้ว่าอยากเป็นอะไรตั้งแต่เด็ก ต้องมีแผนชีวิต ต้องมีเป้าหมายที่ชัดเจน ต้องเตรียมพร้อมสำหรับอนาคตที่แข่งขันรุนแรง Gravett กลับเป็นผู้ใหญ่ที่พาเด็กไปเดินเล่นกับคำถาม พาไปสำรวจความไม่รู้ พาไปค้นหาความงามในสิ่งที่ไม่สมบูรณ์
ในยุคที่เราสร้างหนังสือเพื่อ “พัฒนาเด็ก” เพื่อให้เด็กเรียนรู้บางอย่าง เก่งขึ้นในบางเรื่อง ฉลาดขึ้นในบางด้าน เธอเลือกจะสร้างหนังสือที่ “อยู่กับเด็ก” อยู่กับความเป็นเด็ก อยู่กับความสนใจใคร่รู้ ความกลัว ความฝัน และความคิดแปลกๆ ที่เด็กมี โดยไม่ต้องเปลี่ยนแปลงอะไร และไม่ต้องแก้ไขให้ดีขึ้น
เธอเชื่อว่าเด็กสมบูรณ์แล้วในตัวเอง ไม่ต้องถูกเพิ่มเติมอะไร แค่ต้องการพื้นที่ที่ปลอดภัย พื้นที่ที่ไม่มีคำตอบที่ถูกหรือผิด พื้นที่ที่เขาสามารถเป็นตัวเองได้อย่างเต็มที่
และในโลกที่ทุกคนต้องรีบเป็นใครสักคน ต้องมีเอกลักษณ์ที่ชัดเจน ต้องประสบความสำเร็จให้ได้ เธอคือหลักฐานที่บอกเราว่า บางทีการใช้ชีวิตที่ดีที่สุดคือการใช้ชีวิตที่ซื่อสัตย์กับตัวเอง การทำในสิ่งที่เรารักอย่างจริงใจ และการให้เวลากับกระบวนการมากกว่าผลลัพธ์
โลกใหม่ที่เธอสร้างไม่ต้องใช้ทุนใหญ่โต ไม่ต้องการเทคโนโลยีล้ำสมัย ไม่ต้องมีกลยุทธ์การตลาดที่ซับซ้อน ไม่ต้องการความมั่นใจล้นมือ ไม่ต้องมีแผนชัดเจนตั้งแต่วันแรก แค่ดินสอแท่งเดียว กับความเชื่อเล็ก ๆ ว่าการวาดเส้นแรกนั้น สำคัญกว่าการรู้ว่าเส้นสุดท้ายจะไปจบที่ไหน
แค่ความกล้าที่จะเริ่มต้น ความอดทนที่จะเรียนรู้ และความเชื่อมั่นว่าสิ่งเล็กๆ ที่เราทำด้วยใจ สามารถเปลี่ยนโลกได้ อย่างน้อยก็โลกของเราเอง และบางทีของเด็กสักคนที่อ่านหนังสือของเราด้วย
และบางที นั่นคือบทเรียนสำคัญที่ Emily Gravett ฝากไว้ให้ผู้ใหญ่ทุกคน ไม่ใช่แค่เด็ก ๆ เท่านั้น ว่าชีวิตที่มีความหมายไม่ได้เริ่มต้นจากการมีแผนที่ที่สมบูรณ์ แต่เริ่มต้นจากการมีความกล้าหาญที่จะเริ่มต้นก้าวแรก และความเชื่อใจในความสวยงามของการเดินทางที่ไม่แน่นอน
